Śladami wiatraków – cz.1 24 lipca 2020

WŚ nr 11/01

„... Rozłożył ramiona
Od wschodu do zachodu
Skrzypiał żaluzjami skrzydeł
Romantyczny wiejski Don Kichot
Teraz stoi podziurawiony gwiazdami
Przecedza deszcz przez sito...”

W przeszłości położenie Śmigla na wzgórzu stwarzało znakomite warunki do budowy wiatraków. Wiadomo, że w XV I wieku było ich co najmniej sześć, u schyłku wieku XVII I pięćdziesiąt dwa, a w 1936 roku – szesnaście. Budowle te nadawały miastu charakterystyczny wygląd, przez co wyróżniało się ono w krajobrazie okolicy. Można więc przypuszczać, że właśnie „śmigające”, to znaczy obracające się śmigi, czyli skrzydła wiatraków, dały nazwę miastu, choć jej etymologia nie do końca jest jasna.

W Wielkopolsce rozpowszechniony był głównie typ wiatraków drewnianych, budowanych na „koźle” (tzw. koźlaki), obracanych w całości przy nastawianiu na kierunek wiatru. Legenda głosi, że w Śmiglu było ich zawsze 99, ponieważ wybudowanie setnego powodowało spalenie lub powalenie przez wiatr jednego z już istniejących. Obecnie w Śmiglu są dwa wiatraki, oba zostały sprowadzone (jeden z Bronikowa, drugi z Kluczewa), bowiem żaden ze śmigielskich do dnia dzisiejszego się nie zachował.

W pobliżu Śmigla można spotkać jeszcze te piękne budowle, ale ich stan techniczny pozostawia wiele do życzenia. Mimo, że zostały uznane za zabytkowe i są objęte ochroną prawną, właścicieli nie stać po prostu na renowację. Do najlepiej zachowanych, oprócz tych w Śmiglu, należą wiatraki – koźlaki w Czaczu i Brońsku. Pierwszy, datowany na początek XVII I w., stoi za skrzyżowaniem przy drodze Czacz – Karśnice, na wzniesieniu, ok. 200 m od drogi, po jej prawej stronie. Drugi znajduje się około 4 km dalej, we wsi Brońsko. Postawiony został w 1889 roku, pracował do 1964,a wyremontowano go w 1985 roku.

Inne wiatraki miały mniej szczęścia. W Barchlinie stoi jeden z tych, którego losy wydają się być przesądzone. Wybudowany w 1824 roku w Mosinie, przeniesiony do Barchlina w 1913 roku, długo służył okolicznej ludności. Dziś znajduje się w stanie kompletnej ruiny.

W niewiele lepszym stanie jest wiatrak w Wilkowie Polskim, stojący po prawej stronie drogi Wilkowo – Bielawy. To także wiatrak – koźlak wybudowany w 1762 roku. Tylko dwa lata młodszy (1764) jest wiatrak w Śniatach, także wymagający remontu.

Wszystkie te wiatraki zwiedziliśmy z uczniami śmigielskiego gimnazjum w rajdzie rowerowym „Śladami wiatraków”, wraz z opiekunem – nauczycielem Tomaszem Frąckowiakiem.

Andrzej Weber