Bolesław Antkowiak: Śmigiel 27.1.1945 roku. 17 lutego 2014

Ze szlochem i płaczem zbierały się poszczególne rodziny w niedziele rano na Rynku aby o godzinie 9.30 wyruszyć wozami w kierunku Czacza, Żegrowa, Wielichowa i Wolsztyna. Z powodu ogromnej ilości uchodźców śmigielskich odjeżdżanie wozów trwało do poniedziałku, 22 stycznia 1945 r.
Na miejscu pozostał tylko wojskowy patrol niemiecki wraz z rozbitkami armii przybywającymi ze Wschodu.
W ostatnim momencie groziło gmachom, w których znajdowały się składnice towarów wojskowych, a więc i szkole, wysadzenie w powietrze. Uratowane jednak zostały dzięki interwencji niemieckiego majora Fenglera, administratora majątku Koszanowa, który po śmierci Fryderyka Hoffmannswaldau ożenił się z wdową po nim.
Ponieważ razem z uchodźcami opuściły Śmigiel niemieckie władze miejskie, przeto w dniu 25 stycznia 1945 r. zawiązał się Komitet Obywatelski celem utrzymania porządku w mieście.
W skład Komitetu weszli: Leonard Graczyk, Warda (Lucjan), Judek Wawrzyn, Judek Władysław, Bromka Władysław, Kijowski Władysław, Urbaniak Franciszek oraz major Fengler.
Komitet powołał natychmiast Straż Ludową, na której czele stanął major Fengler i wezwał ludność do składania broni.
Prócz tego uzyskano broń poniemiecką ze składnic wojskowych.
(...)
Kierownictwo biura miejskiego powierzono sekretarzowi Leonardowi Graczykowi. Później przemianowano Straż Ludową na Milicję Obywatelską, której komendę oddano Werdzie, następnie Biegańskiemu (?).
Już w dniu 26 stycznia 1945 r. rozeszły się pogłoski, że patrole sowieckie wkroczyły do Wonieścia. Od samego rana pojawiły się samoloty niemieckie i krążyły nam miastem, obserwując zbliżającą się Armię Czerwoną.
Decydującym dniem oswobodzenia Śmigla był 27 stycznia 1945 r. O godz. 9.50 pierwsze pociski sowieckie i niemieckie padły na teren miasta. Nagle uderza pocisk artylerii niemieckiej w dom Hübnera przy ulicy Zdrojowej, w którym mieszkali Leon Drótkowski, pracownik gazowni i krawiec Urbański (Ignacy). Po przebiciu szczytu domu granat przebiegł przez mieszkanie obydwóch obywateli, zabijając dziecko Drótkowskiego, dziecku Urbańskiego i raniąc drugie dziecko ostatniego.
O godzinie 10.00 rozproszone oddziały SS napływały od strony Bruszczewa i ulatniały się przez Rynek w kierunku Żegrowa. Później cofnęli się hitlerowcy i uciekali w stronę Morownicy. Na Ratuszu powiewał już sztandar polski.
O godzinie 11.30 przybył od strony Bojanowa Starego pierwszy czołg sowiecki, przejechał ulicą Św. Wita, Sienkiewicza, starym Rynkiem i ulicą Kilińskiego w kierunku Poladowa, a następnie polem za uciekającymi rozbitkami SS ku Morownicy. Wkrótce pojawiły się masy czołgów rosyjskich, a na jednym z nich zginął jako pierwsza ofiara żołnierz sowiecki od strzału, oddanego przez motocyklistę niemieckiego.
O godzinie 13.00 masy wojsk rosyjskich potoczyły się przez nasze miasto w kierunku Czacza i Kościana, który w tym czasie był jeszcze w ręku niemieckim.
Uwolnione było miasto nasze z jarzma niemieckiego. Entuzjazm mieszkańców Śmigla był niebywały! Wszędzie owacje, ściskania, całowania!
Obywatele wynosili całe kosze kiełbasek, bułek, jabłek i raczyli zwycięskie wojska sowieckie.
O godzinie 17.oo odbyło się oficjalne powitanie sztabu rosyjskiego w gmachu Magistratu, w czasie którego przemówił po rosyjsku obywatel Warda. Następnie ugościło miasto przedstawicieli Armii Czerwonej w lokalu Matzlowej (Lipowa1) kiełbasą fundowana przez obywatela Szyftera (Stanisława), pieczywem i napojami.
W czasie walk w Śmiglu i okolicy zginęło siedmiu żołnierzy rosyjskich, których ciała pochowano na cmentarzu katolickim.
Wśród świstu kul rozwinął mrówczą bohaterską działalność Polski Czerwony Krzyż z dr. Stanisławem Skarżyńskim na czele. Rannych żołnierzy sowieckich znoszono do miejskiego szpitala, gdzie dokonywano pilnych, nawet operacyjnych zabiegów.
W związku z działaniami wojennymi spłonęły w Śmiglu w dniu 28 stycznia 1945 dwa gmachy, mianowicie (...?) Kuppi przy ulicy Jagiellońskiej i siedziba żandarmerii niemieckiej przy ulicy Jana Sobieskiego (ob. T. Kościuszki).
Przy gaszeniu pożarów zapisała się zaszczytnie utworzona Straż Pożarna, której członkowie z narażeniem życia w lodem pokrytych ubraniach spełniali swoje obowiązki. Jako zasłużonych wymienić należy: Władysława Bromkę, Zenona Bremborowicza, Leona Drótkowskiego, Leona Cichoszewskiego, Franciszka Judka, a zwłaszcza niestrudzonego mistrza kominiarskiego Czesława Graczyka.
Dni uwolnienia z jarzma niewoli pozostaną w trwałej i wdzięcznej pamięci miejscowego społeczeństwa, które po sześcioletniej gehennie zażywało w całej pełni błogiego uczucia wolności i swobody.

Z Kroniki Szkoły Powszechnej w Śmiglu wynotował i tytułem opatrzył H. Zbierski

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu