Powstańcy i wojacy 17 lutego 2014

W 1793 roku, w wyniku drugiego rozbioru Polski, dawne województwo poznańskie znalazło się pod panowaniem Prus. (Po 1871 r. w cesarstwie niemieckim, w którym Prusy odgrywały pierwszoplanową rolę). Zaborca różnymi metodami stosowanymi wobec ludności polskiej realizował politykę germanizacyjną, której celem miała być pełna integracja zabranych ziem z Niemcami. Polacy wcieleni do zaborczego wojska wbrew swej woli składali przysięgę na wierność najpierw pruskiego króla, później niemieckiego cesarza. Uczestniczyli też w licznych wojnach, w tym i pierwszej światowej, w której cesarstwo niemieckie poniosło klęskę. Podpisana 11 listopada 1918 roku w francuskim Compiegne kapitulacja Niemiec stworzyła możliwość powrotu, różnymi sposobami, polskim żołnierzom w niemieckich mundurach w ojczyste strony, niekiedy z bronią w ręku. To oni, dobrze wyszkoleni i mający wojenne doświadczenia, stali się „solą” powstańczych oddziałów. W wydanym w styczniu br. opracowaniu „Powstanie Wielkopolskie w Bukówcu Górnym...” Zygmunt Apolinarski opublikował listę 120 nazwisk uczestników powstania, z których przynajmniej (nie we wszystkich przypadkach dało się to ustalić) 69 uprzednio służyło w armii niemieckiej.
Problemem powstańczych oddziałów w początkowej fazie walk były mundury. W tych samych walczyli i Niemcy, i Polacy – byli żołnierze pruscy i powstańcy umundurowani w pruskie uniformy ze zdobycznych niemieckich magazynów. Powstańcze mundury pozbawione cesarskich dystynkcji, uzupełnione orzełkami, biało-czerwonymi opaskami i rozetkami bądź biało-czerwonym znaczkiem na czapce otrzymanym przez usunięcie koloru czarnego z wojskowej „kokardy” cesarstwa – w trakcie walki niewiele różniły się od niemieckich, szczególnie o zmroku. Stąd niekiedy dochodziło do tragicznych pomyłek – aby ich uniknąć, z podręcznych środków wykonywano dodatkowe oznaki, jak np. w styczniu 1919 r. pod Osieczną opaski z białego płótna (bielizny!!!).
Dnia 17 stycznia 1919 r. z powstańczych oddziałów, uzupełnionych przymusowym poborem wojskowym, utworzono Armię Wielkopolską i odtąd jej żołnierze nosili ujednolicone umundurowanie. Jego elementem m.in. była rogatywka z szarego sukna z potrójną rozetką i orzełkiem.

Szóstego marca 1919 r. rozkazem Dowództwa Głównego w Poznaniu powstańcze oddziały „Grupy Leszno” (w jej skład wchodziły frontowe odcinki Poniec, Pawłowice, Osieczna i Boguszyn) przekształcone zostały w 6. Pułk Strzelców Wielkopolskich (później w 60. Pułk Piechoty), który m.in. walczył na Pomorzu, gdzie złączył się z wojskami gen. Hallera. Jego żołnierze brali też udział w wojnie bolszewickiej 1919-1920 roku.

Przykładem powstańca – wojaka, walczącego w pierwszej wojnie światowej, powstaniu i wojnie bolszewickiej jest mój wujek Nikodem Erzepki.
Urodził się w Śmiglu w 1900 roku z ojca Stefana (szewca) i matki Weroniki Duchalskiej. Był członkiem miejscowego „Sokoła”. Od lipca 1918 do 1.1.1919 roku służył w armii niemieckiej. Po powrocie do Śmigla wstąpił do drużyny „Pogotowia im Jana Kilińskiego”, gdzie był szkolony na gońca i sanitariusza. Dziesiątego stycznia 1919 r. wraz z kompanią śmigielską Józefa Łukomskiego udał się do Osiecznej, gdzie uczestniczył w walkach do 15 lutego 1919 r. Po ukończeniu szkoły podoficerskiej brał czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W armii polskiej służył do maja 1923 r. Zamieszkał w Osiecznej, gdzie prowadził zakład krawiecki. Zmarł w 1958 r. w Lesznie, gdzie jest też pochowany.

Po podpisaniu 18 marca 1921 r. traktatu pokojowego w Rydze, kończącego wojnę polsko-bolszewicką, weterani powracający w rodzinne strony zaczęli się organizować. W lipcu 1922 r. powołano Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Współzałożycielem, wiceprezesem, a następnie prezesem śmigielskiego koła był Witold Łukomski. W 1927 r. jego sekretarzem był Zbigniew Łukomski, skarbnikiem Władysław Fęglerski, a chorążym Ignacy Cieśla.

W 1934 r. utworzono Związek Weteranów Powstań Narodowych. Zebranie założycielskie śmigielskiego koła odbyło się w Kasynie Obywatelskim Michała Hoffki (obecnie „Bar Żółtek”). W 1935 r. zarząd tworzyli: Witold Łukomski – prezes, Feliks Zbierski – zastępca, Zbigniew Łukomski – sekretarz, Edward Styza – skarbnik i Władysław Rosolski – komendant.
W 1938 r. doszło do kolejnej reorganizacji związków kombatanckich – powstał Związek Powstańców Wielkopolskich 1918/1919.
Po 1945 r. związek ten reaktywowano, w tym też i śmigielskie koło. W 1949 r. liczyło ono 68 członków, a jego prezesem był Ignacy Kokociński.
We wrześniu 1949 r. nastąpiła następna reorganizacja – koncentracja kombatanckich związków, w tym i powstańczych – powstał Związek Bojowników o Wolność i Demokrację skupiający 11 organizacji kombatanckich działających od 1945 r.

Hubert Zbierski