Ziemia Śmigielska w okresie Powstania Wielkopolskiego 1918/19 17 lutego 2014


Jednym z rezultatów II rozbioru Polski było przyłączenia Wielkopolski do państwa pruskiego. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w okresie Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku na terenie Wielkopolski zostało utworzone Wielkie Księstwo Poznańskie. Ta nazwa nie została pod względem prawnym zmieniona do końca trwania zaboru, mimo że później tereny te określono mianem prowincji poznańskiej, w skład której wchodził także powstały w 1887 roku powiat śmigielski. W jego granicach znajdowały się dwa miasta – Śmigiel i Wielichowo. W powiecie zamieszkiwał dość duży odsetek ludności niemieckiej. Przez cały okres zaboru ze zmiennym natężeniem prowadzona była akcja germanizacyjna w szerokim zakresie – gospodarki, kultury i religii, a jej wykonaniu służył bogaty arsenał środków, do których zaliczyć można było m.in. ograniczenie możliwości posługiwania się językiem polskim w życiu publicznym, w szkole, ograniczenie dostępu do różnych stanowisk, sprowadzanie i osiedlanie ludności niemieckiej, wykup ziemi, ograniczanie działalności polskich stowarzyszeń itp. Tej akcji przeciwstawiało się w różny sposób społeczeństwo polskie. Swojemu patriotycznemu zaangażowaniu dało wyraz, biorąc udział w ruchach wyzwoleńczych, jakie miały w tych czasach miejsce w różnych zaborach. Na miejscu aktywnie walczono o język polski, czego wymownym przykładem jest udział dzieci z różnych miejscowości Ziemi Śmigielskiej w powszechnym strajku szkolnym 1906/07. Na niwie gospodarczej dużą aktywność wykazywały kółka rolnicze, które poprzez propagowanie nowych metod uprawy i hodowli, wzajemną pomoc, działalność kulturalną, przyczyniały się do umacniania własności polskiej na wsi. Istniejące w miastach polskie organizacje rzemieślnicze i kupieckie, także służyły gospodarczemu umocnieniu Polaków. Takim przykładem jest powstałe 9 lipca 1883 roku Towarzystwo Przemysłowców Katolickich w Śmiglu, które było kontynuatorem istniejącego wcześniej Towarzystwa Czeladzi Katolickiej. Podstawą efektywnej działalności gospodarczej była możliwość dysponowania odpowiednimi środkami finansowymi, a temu zadaniu służyły banki o polskim rodowodzie. Do takich zaliczał się powstały w 1893 roku w Śmiglu Bank Ludowy. Mimo istnienia niesprzyjających warunków powstawały liczne towarzystwa kulturalne. Takim zasłużonym w dziele krzewienia polskiego języka i kultury stowarzyszeniem był założony w 1893 roku śmigielski chór „Harmonia”. W całej Wielkopolsce, a więc także w Śmiglu, młodzież tworzyła kluby sportowe, gdzie także krzewiono nie tylko kulturę fizyczną, ale i szeroko pojętą kulturę. Do nich należy zaliczyć powstałe w 1912 roku Towarzystwo Kołowników. Duży wkład w edukację społeczeństwa polskiego miała organizacja „Sokół”, która prowadziła wszechstronną działalność, a w tym także szkolenie wojskowe. W Śmiglu utworzono „Sokół” w 1902 roku, a jego twórcą był lekarz Zygmunt Konieczny. W Wielichowie powstał w 1904 roku, a jego pierwszym prezesem został Stanisław Bobkiewicz. Najmłodsi należeli do ruchu skautowego. Ponieważ zarządzeniem władz wojskowych został on w maju 1918 roku zawieszony na terenie Wielkopolski, w Śmiglu powstała w lipcu 1918 roku tajna drużyna skautowa im. ks. Józefa Poniatowskiego. Tuż przed powstaniem działała w Śmiglu tajna drużyna pogotowia, a także oddział Czerwonego Krzyża.
W listopadzie 1918 roku doszło do zawarcia rozejmu w Compiegne, kończącego działania wojenne. Wszyscy trzej zaborcy, t.j. Austria, Prusy i Rosja zostali pokonani, a Polacy mieli szansę wybić się na wolność. W Berlinie doszło do rewolucji, co spotęgowało chaos i rozprężenie w całym państwie. Polacy w zaborze pruskim wykorzystali ten moment. Śmigiel był miastem garnizonowym, gdzie stacjonował batalion zapasowy 37. pułku piechoty i w związku z tym została tu powołana Rada Żołnierska, przekształcona później w Radę Robotniczo-Żołnierską, na której czele stanął Hoelzer. W jej skład wchodzili i Niemcy, i Polacy. Rada pełniła funkcje kontrolne wobec istniejących i działających jeszcze dotychczasowych władz. Zgodnie z zaleceniami Tymczasowej Naczelnej Rady Ludowej 15 listopada 1918 roku powstała w Śmiglu Powiatowa Rada Ludowa, której przewodniczył właściciel ziemski z Popowa Starego Ksawery Speichert. Organowi temu podlegała Straż Ludowa, która dbała o sprawy bezpieczeństwa w powiecie. Na jej czele stał Bolesław Płócieniak, a następnie Bronisław Steinmetz ze Śmigla. W dniach 3-5 grudnia 1918 roku obradował w Poznaniu Sejm Dzielnicowy, w którego obradach uczestniczyło 10 delegatów z powiatu śmigielskiego. Sejm wybrał Naczelną Radę Ludową, a ta z kolei Prezydium i Komisariat jako organ wykonawczy. 27 grudnia 1918 roku doszło do pamiętnych wydarzeń w Poznaniu związanych z przyjazdem Ignacego Paderewskiego. W wyniku starć zbrojnych zginął pierwszy powstaniec – Franciszek Ratajczak ze Śniat. Płomień powstania przeniósł się błyskawicznie na prowincję. Miejscowe oddziały wyzwoliły szereg miast, a więc Kościan, Grodzisk Wlkp., Śrem, Krotoszyn, Wągrowiec, Szamotuły, Wronki itd. W Śmiglu władzę przejęli Polacy, którzy systematycznie usuwali ze stanowisk Niemców i zastępowali ich swoimi urzędnikami. Dotyczyło to m.in. landrata, którego na stanowisku starosty zastąpił Józef Kopczyński. Za sprawy szkolne odpowiadał ks. Józef Marciniak, kolejowe Antoni Drótkowski, sądowe Witold Łukomski i.t.d. Od 30 grudnia oddziały Straży Ludowej systematycznie patrolowały miasto i okolice.
c.d.n.

Jan Pawicki

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu