Tajemnice Ziem Śmigielskiej Krzysztof Arciszewski cz. I 17 stycznia 2018

Urodził się 6 grudnia 1592 roku w Rogalinie pod Poznaniem, gdzie dzisiaj możemy podziwiać piękne założenie pałacowo – parkowe Raczyńskich. Przyszedł na świat w rodzinie zagorzałych arian (braci polskich), która wywodziła się spod Gdańska (Arciszewo). Jego ojciec Eliasz osiada w Śmiglu, którego jest współwłaścicielem. Tutaj też prowadzi intensywną działalność w zborze i w słynnej szkole ariańskiej, założonej jeszcze przez Andrzeja Dudycza. Do tej szkoły uczęszcza też sam Krzysztof. I tak wraz z dwoma braćmi, Bogusławem i Eliaszem Krzysztof spędza w miarę spokojne dzieciństwo w naszym mieście. Majątek Arciszewskich zaczyna się jednak kurczyć. Złą sytuację finansową rodziny w przebiegły sposób wykorzystuje Kacper Jeruzel Brzeźnicki, adwokat, który pod łaszczykiem pomocy zaprzyjaźnionej rodzinie Arciszewskich systematycznie ją okrada i w końcu przejmuje jej majątek. W 1618 r. Krzysztof wytoczył proces o zniesławienie, w którym zarzucał Brzeźnickiemu nieszlachectwo. Dobrze znający literę prawa palestrant odpowiedział mu tym samym. Najprawdopodobniej nie bez wpływu palestranta kościański sąd ziemski, który przecież musiał dobrze znać szlachectwo miejscowego rodu Arciszewskich, nakazał przeprowadzić Krzysztofowi wywód szlachectwa. Po perturbacjach procesowych i odwołaniu się do wyższej instancji Trybunał Koronny w Piotrkowie potwierdził szlachectwo Arciszewskiego, a Brzeźnickiego ukarał karą grzywny w wysokości 60 marek. Jako moralny zwycięzca Arciszewski odrzucił przyznane mu przez sąd odszkodowanie i sam pokrył koszty procesu. Krzysztof zostaje wysłany na dwór księcia Krzysztofa Radziwiłła w Birżach, gdzie pełni rolę zaufanego dworzanina, a w zasadzie tajnego agenta. W 1621 roku opisywał choćby przygotowania do wyprawy zakończonej zwycięstwem nad Turcją w bitwie pod Chocimiem. Zaczynają się bardzo trudne lata dla Rzeczypospolitej. Król Zygmunt III Waza rości sobie prawo do korony szwedzkiej, co doprowadza do pierwszej wojny ze Szwecją. W 1621 roku Arciszewski przechodzi swój chrzest bojowy w armii Radziwiłła. Zostaje ranny i traci konia w walce ze Szwedami w Inflantach. W 1623 roku wraca do Śmigla.
Niestety z majątku niewiele już zostało. Krzysztof widząc do czego doprowadziły nieuczciwe zabiegi Brzeźnickiego postanawia się na nim zemścić. 19 kwietnia 1623 r. zebrał on około 60 konnych i urządził zasadzkę na drodze ze Środy do Kościana palestrant wracał z sejmiku). Brzeźnickiego wzięto na arkan i raniono włócznią w szyję. Błagania i przypominanie dobrodziejstw wyświadczonych Krzysztofowi zdały się na nic. Arciszewski obiecał darować mu życie, jeśli ten podpisze akt rezygnacji z dóbr należących dawniej do jego rodu. Brzeźnicki jednak odmówił. Został wówczas kilkakrotnie postrzelony przez braci Arciszewskich – Krzysztofa, Eliasza i Bogusława. Następnie będący w amoku Krzysztof w brutalny i wstrząsający sposób nożem zakończył życie Brzeźnickiego. Arciszewski w wieku 30 lat zostaje obłożony infamią i skazany na wieczystą banicję z Rzeczypospolitej. Wiosną 1624 roku wyrusza do holenderskiej Hagi, gdzie otwiera się kolejny, niezwykły etap życia Krzysztofa, ale o tym już w kolejnej części artykułu. Kto chce bliżej poznać życie Arciszewskiego powinien koniecznie przeczytać powieść historyczną Marii Paradowskiej „Przyjmij laur zwycięski”. Zachęcam też do lektury monumentalnego, dwutomowego dzieła „Dzieje Krzysztofa z Arciszewa Arciszewskiego” autorstwa Alexandra Kraushara wydanego w Petersburgu w 1892 r. (skan dostępny w bibliotekach cyfrowych w Internecie).
Piotr Filipowicz

WS 6/2017