Tajemnice Ziemi Śmigielskiej Wiek XVI – czas reformacji 17 stycznia 2018

Śmigiel słynie już wtedy z doskonałego piwa, o czym świadczy wzmianka z roku 1507. Otóż opat z benedyktyńskiego Lubinia pozywa Bartosza komendarza (dzierżawcę parafialnego) w Święciechowie (miasto należało do benedyktynów) o to, że szynkuje piwo ze Śmigla i Głogowa. Oficjał poznański (sąd) orzekł, że Bartosz może sprzedawać te piwa tylko kapłanom i szlachcie, pozostałym zaś tylko piwo miejscowe (dużo gorszego gatunku). Prawdziwym przełomem dla miasta stała się jednak Reformacja. Po wystąpieniu Marcina Lutra w 1517 roku, a w nieco późniejszym okresie innych reformatorów, wiele osób porzucało katolicyzm idąc za nowymi ideami głoszącymi powrót do źródeł ewangelicznych. Do Polski reformacja trafia bardzo wcześnie. Pierwsze wspólnoty powstają w największych miastach, takich jak Kraków czy Poznań. Już kilkanaście lat po śmierci Lutra, w roku 1560 powstaje w Śmiglu jedna z pierwszych w Wielkopolsce gmin ewangelickich, a w 1595 r. jeden z najstarszych cmentarzy ewangelickich w Polsce, który podziwiać możemy do dzisiaj. Wypędzani ze Śląska i całej katolickiej domeny Habsburgów zwolennicy reformacji znajdowali bezpieczny azyl w tolerancyjnej Rzeczypospolitej. Położenie Śmigla blisko śląskiej granicy sprzyjało dużemu napływowi rzemieślników i kupców, którzy w nowym miejscu Wiek XVI – czas reformacji szybko się aklimatyzowali, dając miastu ogromny impuls do rozwoju. Dowodem na to jest choćby zachowany do dzisiaj przywilej na założenie wodociągu śmigielskiego z 1576 roku. W 1544 roku z kolei źródła mówią o istnieniu śmigielskiej miary zboża, co może świadczyć o szybkim rozwoju młynarstwa. Zakładane były kolejne cechy rzemieślnicze. Trzeba wspomnieć, że w drugiej połowie XVI wieku właścicielami miasta byli innowiercy. Oprócz rozwoju gospodarczego miasto rozwijało się również pod względem kulturalnym a nawet naukonauczania szkoła, której najwybitniejszym chyba absolwentem był Krzysztof Arciszewski (szerzej opowiem o nim w następnym artykule). O randze Śmigla świadczą też organizowane tutaj krajowe zjazdy braci polskich. Najsłynniejszy i najlepiej udokumentowany odbył się w roku 1594. Pod koniec XVI wieku w Śmiglu odbywały się niezwykłe dysputy teologiczne między śmigielskimi arianami a katolikami, których reprezentowali m. in. jezuici z Poznania i cystersi z Przemętu. Krótko przedstawię jeszcze sylwetki trzech związanych ze Śmiglem, XVI wiecznych myślicieli. Warto zajrzeć do Internetu i poczytać o nich więcej. Andrzej Dudycz (1533–1589) – właściciel
Śmigla od 1583 roku. Był węgierskim szlachcicem pochodzenia chorwackiego, humanistą, dyplomatą (ambasador cesarza Maksymiliana II), pisarzem, katolickim biskupem Kninu i Pécs, działaczem reformacyjnym braci polskich i braci czeskich. Ukochał Polskę, którą musiał niestety opuścić w czasie rządów Stefana Batorego. Zmarł w 1589 r. we Wrocławiu, gdzie do dzisiaj w kościele św. Elżbiety możemy podziwiać jego epitafium. Dzięki wybitniej, wieloletniej pracy profesora Lecha Szczuckiego (wielotomowe opracowanie korespondencji Andrzeja Dudycza), wiemy dzisiaj, że właściciela Śmigla można zaliczyć do najwybitniejszych europejskich humanistów późnego Renesansu. Andrzej Lubieniecki tzw. starszy (1551 – 1623) – był ministrem zboru braci polskich w Śmiglu i wykładowcą w śmigielskiej szkole ariańskiej. Zanim przystąpił w 1583 r. do arian uczęszczał od 1560 roku do gimnazjum kalwińskiego, w tym samym roku wziął wraz z ojcem udział w dwu synodach kalwińskich w Bychawie. W 1569 brał udział w obradach Sejmu w Lublinie, podczas którego została uchwalona Unia Lubelska. Od 1573 studiował w Paryżu, następnie był legatem wysłanym do Francji, by wraz z wieloma dostojnikami i obstawą wojska towarzyszyć nowemu władcy, Henrykowi Walezemu w drodze do Polski. Był zaufanym dworzaninem Walezego i Stefana Batorego. Około 1616 Lubieniecki napisał swoje najważniejsze dzieło: „Poloneutichia abo Królestwa Polskiego szczęście, a przy tym i W. Księstwa Litewskiego. A potem tegoż szwankowanie w roku 1612 i 1613”. Marcin Śmiglecki (1663 – 1618) – urodził się co prawda we Lwowie, ale jego rodzice pochodzili ze Śmigla. Był jezuitą, wybitnym filozofem, logikiem i teologiem, profesorem Akademii Wileńskiej, jedną z najwybitniejszych postaci polskiej kontrreformacji. Znane są jego głębokie polemiki teologiczne, przede wszystkim z arianami. Autor monumentalnego dzieła (1632 strony) pt. Logica – wydawanego w Niemczech (Ingolstadt 1618) i 3-krotnie w Anglii (Oksford 1634, 1638, 1658). Korzystał z niego m.in. John Locke podczas swych studiów w Oksfordzie. Był najwybitniejszym logikiem dawnej Polski i jednym z prekursorów idei wolnego rynku w Europie.
Piotr Filipowicz, dyrektor Zespołu Szkół
w Bronikowie,
wiceprezes Fundacji
Na Rzecz Ochrony
Zabytków Ziemi Śmigielskiej

WS 5/2017

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu